Enginar

Bileşik çiçekliler familyası sebzesi olan Enginarın anavatanı Akdeniz havzası ve Kıbrıs adası olarak belirtilmektedir (Bayraktar, 1981; Abak, 1987). Günümüzde Batı ve Doğu Akdeniz ülkeleri ile Kuzey Afrika ve Güney Avrupa ülkelerinde hem yabani formları hemde kültür formlanna bol miktarda rastlanılmaktadır (Thompson and Kelly, 1957). Enginar eski Yunanlılar ve Romalılar dönemlerinden beri bilinen ve bu dönemlerde kral sofralarının en geçerli yemeği olarak tüketilen bir sebzedir. Ayrıca günümüz tarihi kalıntılarında enginar başının sütun ve sütun başlıklarında bir motif olarak kullanılması enginarın 15. yüzyıldan beri sebze olarak değerlendiril­diğini ve enginara verilen önemi göstermektedir. Avrupadan 16. yüzyılda Fransa, Almanya ve İngiltere'ye yayılan enginar 17. yüzyılda Amerika'ya girmiştir (Günay, 1993).

Enginar halk arasında deve dikeni olarak bilinen ve kırlarda kendi­liğinden yetişen dikenli bitkinin seleksiyonu sonucu elde edilmiştir.

Kültürü yapılan enginar sistematikte, Asteraceae familyasında yer alır. Enginarın yer aldığı Cynara cinsi içinde üç yabani tür daha bulunur.

- Cynara card unculus L.: Akdeniz'in kıyı bölgeleri ve Latin Amerika'da yaygındır.

- Cynara syriaca Boiss: Orta Akdeniz'de (Suriye, Lübnan, Türkiye, İsrail) yaygındır.

- Cynara Sibthorpiana Boiss ve Heldr: Yunanistan ve Ege adalarında yaygındır.

Kültürü yapılan enginar Cynara scolymus L. ise Cynara cardunculus L.'in değişime uğramasıyla meydana gelmiştir (Eser ve Özen, 1998).

Bugün Akdeniz ülkeleri dünyanın en çok enginar üreten ülkeleri durumundadır.

İspanya, Fransa, İtalya, Yunanistan, Türkiye, İsrail, ABD. Arjantin ve Mısır en çok enginar üreten ülkelerdir (Anonymous, 1996 a).

Ülkemizde Ege, Marmara ve Akdeniz bölgelerinde yapılan üretimin % 55'i Ege, % 45'i ise Marmara bölgesinde gerçekleştirilmektedir. Akdeniz bölgesindeki üretim şimdilik önemli boyutlarda değildir. Toplam enginar | üretimimiz 24.500 ton civarındadır (Anonymous, 1998).

Enginar çok yıllık bir sebzedir. Bulunduğu yerde 8-10 yıl kalabilir ve ürün vermeye devam eder. Ancak ekonomik bir üretim için 5-6 yılda bir plantasyonun yenilenmesi gerekir.

Enginarın çiçek tablası ve çiçek tablasında bulunan yapraklan (brakte yapraklan) yenir. Taze dönemlerde ise sap kısmınında belirli bir bölümü değerlendirilmektedir.

Enginar ülkemizde genelde taze olarak tüketilir. Ancak enginar günü­müzde dünya ülkelerinin pekçoğunda büyük boyutlarda konserve edilerek değerlendirilmektedir. Büyük marketlerde enginar konservesi diğer sebze konserveleri arasında yerini almıştır. Genellikle konserve sanayinde etli ve büyük tablalı çeşitlerin kullanılması yanında brakte yapraklan ile birlikte tam olarak konserve edilebilen ve pratikte enginar kalbi olarak ifade edilen küçük başlı (1 kg'da 12-14 adet) çeşitlerin konserveleri de önemli boyutlar­da kullanım alanı bulmuştur (Vural, 1978). Enginarın beslenme ve sağlık açısından değeri çok yüksektir. Yapılan çalışmalarda 100 g taze enginarın % 10-12 kurumadde, % 88-90 su içerdiği belirtilmiştir. Bu miktar kuru madde içinde yaklaşık 2-3 g protein 0.5-2 g şeker, 0.2-0.3 g yağ bulunmaktadır. Enginar B ve C vitaminlerince zengindir. Yine 100 g taze enginarın 10 mg C vitamini içerdiği belirlenmiştir. Ayrıca kalsiyum, potasyum, demir, magnez-yum ve fosfor içeriğide yüksektir.